مانند انسان ها و حیوانات، گیاهان نیز برای حیات و رشد درست به آب نیاز دارند.یکی از مهم ترین فعالیت هایی که هر کشاورز و باغداری باید از انواع و روش های آن آگاه باشد انواع آبیاری است.آبیاری به معنای تامین آب مورد نیاز گیاهان به شکل غیر طبیعی، به هدف افزایش تولید محصولات کشاورزی میباشد.آبیاری در بعضی اوقات به هدف کنترل دما و رطوبت هوا و کاهش احتمال بیماری و آفت زدگی نیز استفاده میشود . در این مقاله به آبیاری و معرفی روش های آبیاری میپردازیم .
فهرست مطالب
اهمیت آبیاری
میزان رطوبت موجود در خاک زمین های زیر کشت ، باید در حدی باشد که گیاهان دچار کمبود منابع آب نشوند؛چرا که آب یکی از مواد اصلی مورد نیاز گیاهان برای ادامه دادن به فعالیت های حیاتی میباشد.اما باید بدانید که همانطور که کمبود آب موجب ضعف و یا حتی مرگ گیاهان میشود، وجود بیش از حد آب نیز میتواند آسیب ها و خسارات مختلفی به وجود بیاورد .آب مورد نیاز مزارع اکثرا از منابع آب زیر زمینی مانند سفره ها ، چشمه ها چاه ها ویا منابع سطحی آب مانند رودخانه ها و برکه ها تامین میشود. اما در مناطقی که نسبت به نواحی دیگر دارای منابع کمتری از آب هستند ، استفاده از روش های آبیاری کشاورزی ضروری میباشد.
این مطلب را نیز بخوانید: کود سولفات پتاسیم + مزایای آن
روش های زیادی برای آبیاری مزارع وجود دارند که از گذشته تا به حال دچار تغییراتی شده اند .این روش ها در گذشته به دلیل کمبود امکانات و بهره برداری از منابع آبی استفاده میشد.روش های قدیمی آبرسانی مانند حوضچه ، کانالی و شیاری، علاوه بر خسته کننده و وقت گیر بودن ، مصرف آب بالایی نیز دارند . با این حال از این روش ها همچنان در کشور های مختلف از جمله هند استفاده میشود .
انواع آبیاری
امروزه با پدیدار شدن وسایل مختلف و متعدد در صنایع مختلف از جمله کشاورزی، باعث آسان تر سدن بسیاری از فرآیند ها در زمینه های مختلف شده که آبیاری کشاورزی در این زمینه مستثنی نیست. روش های آبیاری نوین مانند آب یاری قطره ای، با توجه به پیشرفت علم و فناوری در زمینه ی کشاورزی، سهولت زیادی به فرآیند آبیاری زمین ها و باغ ها بخشیده اند.
روش های نوین معمولا در مناطق کم آب کاربرد دارند و موجب رشد و برداشت محصولات بهتر میشوند. این روش ها همچنین موجب صرفه جویی و پخش عادلانه آب در زمین ها و باغ ها میشوند .برخی از این روش ها ممکن است از روش های دیگر هزینه بیشتری داشته باشند اما نتایج بسیار مثبت آنها را نمیتوان انکار کرد.
انواع روش های نوین آبیاری
همانطور که در بخش قبل گفتیم، با پیشرفت علم وسایل بسیار متعدد و متفاوتی وارد بازار شده اند که فرایند های مختلف مانند آبیاری مزارع و آبیاری باغ را تسهیل میکنند. این ابزار و وسایل با توجه به کارکردی که دارند در اشکال و اندازه های متفاوتی وجود دارند.
هدف از استفاده تمامی این ابزار، بهینه سازی مصرف منابع آب و به طور کلی بهینه سازی انواع آبیاری زمین ها و باغ های کشاورزی است.برخی از این ابزار عبارتند از نازل، لوله و پمپ ها.تنوع انواع این ابزار باعث شده تا در روش های آبیاری درخت و مزارع نیز تنوعاتی به وجود بیاید.
این روش های نوین به چهار دسته ی کلی تقسیم میشوند.
- زیر سطحی
- سطحی
- قطره ای
- بارانی
در ادامه این مقاله به معرفی این روش ها خواهیم پرداخت.
سیستم سطحی
در روش سطحی ، آب از طریق جاذبه بر روی سطح زمین ها پخش میشود. این روش یه عنوان آبیاری ثقلی و غرقابی نیز شناخته میشود . در این روش از کانال ها به عنوان منبع آب استفاده میشود و زمین ها به شکلی دسته بندی میشوند که تدریجا از منبع دور شوند تا آب در تمام زمین حرکت کند.آبیاری سطحی نسبت به دیگر روش ها قدمی تر است اما همچنان به خطر آسانی و هزینه کمی که لازم دارد، در سرتاسر جهان استفاده میشود.
به منظور عبور راحت آب از میان ریشه ها ، گیاهان در بسترهایی که به شکل موازی (مانند تصویر) تنظیم شده اند کاشته میشوند . در این روش مزرعه را غرقاب میکنیم تا با گذر زمان آب جذب خاک شود ؛ از آنجایی که گیاهان فقط توانایی جذب مقدار مشخصی از آب هستند ، بکار بردن این روش موجب هدر رفتن مقدار زیادی از آب میشود . همچنین ممکن است این روش موجب غرق شدن گیاه بشود .
چهار نوع آبیاری از این روش عبارتند از :
- شیاری
- غرقابی
- نواری
- کرتی
مزایا
- کم هزینه
- آسان
- بدون نیاز به تجهیزات خاص
معایب
- هدر رفتن آب
- فرسوده شدن خاک
- احتمال شیوع بیماری های گیاهی
- یکنواخت نبودن آبیاری
سیستم زیر سطحی
در این روش آبیاری که از زیر مجموعه های آبیاری قطره ای میباشد،آبرسانی به گیاهان و محصولات کشاورزی از طریق لوله هایی که بین 10 تا 60 سانتیمتر زیر زمین قرار دارند انجام میگیرد.این روش موجب جلوگیری از هدر رفتن آب ، کاهش تبخیر و کنترل مقدار علف های هرز میشود.سیستم زیر سطحی به اندازه دیگر سیستم ها رایج نیستند اما به دلیل مصرف بهینه آب، درحال پیشرفت و محبوب تر شدن میان کشاورزان هستند.
مزایا
- پخش یک اندازه و یکنواخت آب
- کاهش مصرف آب
- حفظ رطوبت مورد نیاز
- امکان ترکیب با مواد غذایی مختلف مانند کود ها
معایب
- امکان گرفتگی قطره چکان ها و توقف آبیاری
- عدم کاربرد کافی برای تمامی محصولات
- هزینه بیشتر نسبت به آبیاری قطره ای عادی
- عدم جوابگویی برای خاک های شور
آبیاری قطره ای
روش های آبیاری قطره ای از بهینه ترین روش ها هستند . با این سیستم ، آب از طریق لوله های پلاستیکی که کنار محصولات قرار داده شده به شکل قطره ای و با جریان کم بر روی سطح بستر اطراف گیاه میریزد و خاک دور گیاهان را مرطوب میکند .این روش به عنوان آبیاری موضعی یا میکرو نیز شناخته میشود.
روش آبیاری قطره ای هزینه بسیار کمی دارد و مصرف آب را بهینه سازی میکند ، اما عواملی مانند سختی و آلودگی آب میتواند تاثیرات منفی ای روی این سیستم بگذارند . روش قطره ای برای محصولاتی مانند سبزیجات و میوه ها بسیار مناسب هستند .
مزایا
- تامین رطوبت کافی برای ریشه
- کاهش رشد علف های هرز
- کاهش فرسایش خاک
- کاهش احتمال بیماری گیاهان
- قابل اجرا در انواع زمین ها از نظر شیب
- قابلیت کوددهی همزمان
معایب
- هزینه نسبتا زیاد
- احتمال گرفتگی لوله ها
- احتمال به وجود آمدن اختلال در کارکرد هنگام استفاده از کود های شیمیایی
روش بارانی
یکی از روش های آبرسانی محصولات‌کشاورزی، روش آبیاری بارانی میباشد که از طریق آبپاش بارانی که در نقاط مرکزی مزرعه قرار دارند، آب مانند باران روی خاک پخش شده و رطوب خاک را آفزایش میدهد. این سیستم آبیاری مزارع ، بهترین پوشش را به خصوص در زمین های ناهموار ارائه میدهند .این روش در موارد بسیاری از جمله فضای سبز شهری قابل استفاده میباشد.
مزایا
- سازگار بودن با انواع آب و هوا
- قابلیت اضافه کردن کود
- صرفه جویی پنجاه درصدی در مصرف آب
- سازگار با انواع خاک ها
- مناسب برای کشت های تراکم بالا
معایب
- هزینه اولیه بالا
- نرخ تبخیر بالاتر نسبت به آبیاری قطره ای
- اختلال در آبیاری در صورت پایین بودن کیفیت آب
- شست و شوی سموم از روی برگ ها